Vooruitgang? Kenniseconomie? Echt niet!

Nederlanders hebben meer en langer last van de crisis dan andere landen. Hoe kan dat? In onze historie kunnen we zien dat we de wereldzeeën hebben bevaren en dat we watersnoodrampen hebben overleefd. Wat drijft ons nu in de crisis? Waarom duurt het zo lang?

We kunnen wijzen naar de overheid die te weinig doet. We kunnen wijzen naar de banken die niet hebben opgelet en nu niets meer uitlenen. We kunnen wijzen naar de oorlogen, de terreur en de chaos in de wereld. We kunnen wijzen naar ontwikkelingslanden, lagelonenlanden en sterk opkomende economieën als China, India en Brazilië. Toch neem ik daar geen genoegen mee. De oorzaak buiten jezelf zoeken is veel te gemakkelijk.

Waarom stoppen we met ruilen in Nederland? Waarom hebben veel mensen in Nederland geen werk meer? Waarom bezuinigt de overheid op zorg, onderwijs en doet ze weinig aan nieuwe werkgelegenheid. Waarom zijn zij die eens te kaaperen voeren nu bezig met Zwarte Piet? Waarom verliezen we zelfs van IJsland, hoe kan dat?

Het ergste dat een samenleving kan overkomen is angst en ongeloof. Het was John F. Kennedy die een boek schreef onder de titel 'Profiles of courage' (1955) voor hij als president gekozen werd. Het boek gaat over 8 senatoren die hun hart volgden om te doen wat goed was. Ondanks kritiek vanuit alle hoeken van de samenleving en fikse tegenslag onderweg, zetten ze door. Ze forceerden stuk voor stuk doorbraken die Amerika weer een stap vooruit brachten. Het koste een duit en leverde veel werk en economie op.

Mensen vrezen de waarheid meer dan de leugen. Uit angst maken we vaak verkeerde keuzen. Je hart volgen en lef tonen is moeilijk. Populisten varen wel bij angst. Ze voeden angst. En angst verandert mensen in willoze gemakkelijk te manipuleren zombies of zielloze terroristen.

Om te weten hoe subtiel angst werkt, even een uitstapje naar marketing. Mensen zijn voorspelbaar irrationeel in hun aankopen. Neem bijvoorbeeld drie milkshakes small, medium en large. Small is 0,2 liter, medium is 0,4 liter en large is 0,6 liter. Small is small, medium is twee small en large is drie small.

De verkoper verkoopt graag large. Hij prijst dus € 1,00 euro, € 2,75 en € 3,00 euro. Let op dat 3 euro precies 3 keer 1 euro is. En dat drie small precies hetzelfde is als 1 large. Medium is relatief duur. Wat blijkt, uit angst dat je teveel betaalt, neem je large. Het verschil van een kwartje geeft de doorslag. Geen wonder dat Nederlanders te dik worden.

Angst is subtiel en over het algemeen een slechte raadgever. Er zijn sociologie en psychologieboeken volgeschreven over de werking van angst en hoe irrationeel mensen door angst worden. In crisistijd gaan mensen sparen en bezuinigen. De gedachte is dat geld schaars wordt. Wat is het effect van sparen en bezuinigen? Geld wordt schaars.

Onze angst versterkt de crisis. Dit is zo sterk dat als ik mijn werk kwijt raak door de crisis de self fulfilling prophecy nog eens wordt bevestigd. Ik moet sparen. Stel je voor dat ik mijn werk kwijt raak door de crisis.

Veel mensen doen goede dingen met spaargeld. Sparen voor de studie van de kinderen bijvoorbeeld. Heb ik ook gedaan. Sparen op zich is namelijk niet erg. Maar tegelijk sparen en bezuinigen op uitgaven wel.

Een pot pindakaas minder kopen is minder inkomen/winst voor de pindaboer, de pindakaasfabriekswerker, de supermarktmedewerker en de pomphouder waar je de auto tankt om naar de supermarkt te gaan, de garagehouder die de auto verkocht en het onderhoud doet en de politieagent die je een bon geeft bij de supermarkt. Minder uitgeven is minder ruilen. En minder ruilen is krimp van de economie.

Waarom is sparen niet erg? Wat je spaart leent de bank in een sterke economie weer uit aan een supermarkt, een pindaboer en een garagehouder, de pindakaasfabriek en een hypotheek voor de politieagent. In een goede economie hebben zij werk en betalen ze alles netjes met rente terug. Maar ja als je de pindakaas niet koopt gaat dat dus niet door.

Dus de bank wordt voorzichtig met je spaargeld uitlenen en die rente komt er ook niet. Je krijgt zelfs nog een rekening voor het bewaren van je spaargeld. En als er minder mensen werk hebben gaat de belasting ook omhoog.

Om de crisis te bestrijden heeft Nederland lef en samenwerking nodig. Leiders moeten ons inspireren en wij moeten ons helpen onze angst te overwinnen. Economie draait maar om één ding. Vertrouwen dat het goed komt.

Vertrouwen is weten dat als je hard werkt en goed bijdraagt dat anderen dat ook doen. Dat als je geld uitgeeft, je ook weer geld verdient. Dat economie een bak met geld is die heen en weer klotst. Dat er genoeg geld is voor iedereen. Dat je niet voor alles hoeft te sparen omdat we ook voor elkaar zorgen als het slecht met je gaat.

Wie de crisis heeft veroorzaakt, doet er niet meer toe. We moeten eten en om te eten moeten we werken. Het is dom om te bezuinigen, mensen te ontslaan en uit te sluiten. Dat vermindert onze kracht. Het is dom om te denken dat we terug moeten naar vroeger. Het is dom om te geloven dat er niets meer zal veranderen. Het is niet Nederlands om zo te denken.

Wij zijn aanpakkers en doordouwers. Als we geen werk hebben zoeken we werk en gaan we niet zitten wachten. Werk hebben is niet hetzelfde als euro's ontvangen. Ook mensen met een 'baan' of met 'euro's' moeten zich achter de oren krabben. Wat draag je bij?

Als mensen erdoorheen zitten helpen we ze opstaan. Als mensen niet meer kunnen verzorgen we ze. We zullen elkaar nooit meer wantrouwen. Want wij zijn Nederlanders.

Geld is niet belangrijk. Geld komt wel. Waar het nodig is wordt het gebracht door een weldoener, een investeerder, een consument, een belastingbetaler of de overheid. Euro's moeten rollen. Je kan een euro niet bewaren. We moeten ruilen om te leven.

Economie heeft niets met geld te maken en alles met liefde en vertrouwen. De liefde voor jezelf, je omgeving en je werk en het vertrouwen dat het altijd goed komt.
Kennedy zei het zo:
'Ask not what your country can do for you,
ask what you can do for your country'.